Op verzoek van het ministerie van Justitie en Veiligheid heeft de NSOB onderzoek uitgevoerd naar de totstandkoming van het incidentenoverzicht in de Rapportage Vreemdelingenketen 2018 en de wijze waarop de toenmalig staatssecretaris en Tweede Kamer hierover zijn geïnformeerd.

De onderzoekconclusie luidt dat de toenmalig staatssecretaris en ook de Tweede Kamer in mei 2019 weliswaar onvolledig zijn geïnformeerd over de totstandkoming van het incidentenoverzicht, maar dat er in deze casus geen sprake is van opzettelijk foutief informeren.

Deze casus is niet uniek, in die zin dat er kwesties spelen die ook op vele andere plekken binnen en buiten het ministerie aan de orde zijn. In dit rapport analyseren de onderzoekers daarom ook in bredere zin op de praktijk van tellen – om de complexiteit die achter een schijnbaar overzichtelijke tabel in een rapport schuil gaat inzichtelijk te maken. Zo wordt duidelijk dat het niet alleen gaat om de verzameling van cijfers, maar ook om definiëring, presentatie, selectie, duiding en communicatie daarvan. Met andere woorden, tellen is vertellen.

Verder staan in het onderzoek vier invalshoeken centraal die kunnen helpen duiden waarom het in deze casus zo is gelopen. Vanuit het perspectief van mensenwerk is de constatering dat overal waar mensen aan het werk zijn fouten worden gemaakt, bijvoorbeeld omdat er sprake is van tijdnood, werkdruk of gewoon een misverstand. Het perspectief van ambtelijke professionaliteit vestigt de aandacht op politieke sensitiviteit. De gevoeligheid van sommige cijfers en de consequenties van bepaalde keuzes zijn in de casus op zeker moment onderbelicht gebleven, waardoor signalen onvoldoende werden geëscaleerd. Kijkend naar de organisatorische voorzieningen is vast te stellen dat bepaalde ambtelijke processen beter ingericht hadden kunnen worden en dat er spanning heeft bestaan tussen afdelingen van het ministerie. Tot slot is er natuurlijk ook de politieke context. Er is hier sprake van een samenloop van omstandigheden (denk aan spanning rondom het dossier en de aankomende Europese verkiezingen) die op negatieve wijze op elkaar hebben ingewerkt. Onder andere omstandigheden had deze casus wellicht een ander staartje gekregen.

De belangrijkste aanbeveling die volgt uit dit onderzoek is om de vier invalshoeken op de casus en verdiept inzicht in de praktijk van tellen te benutten om te reflecteren op andere dossiers zoals deze binnen het ministerie. Dat kan helpen voorkomen dat afwegingen die weliswaar bewust worden gemaakt desondanks soms toch niet de bedoelde gevolgen hebben.