Afbeelding
Ontwerpatelier
Wat het is
Een ontwerpatelier is een specifiek type ateliersessie bedoeld voor (teams van) professionals die voor een ontwerpvraag gesteld staan: ‘Hoe zou X er in de toekomst uit kunnen zien?’ Misschien is er nu al iets dat anders moet; misschien is er nu nog niets. In ieder geval is de opgave om ‘iets’ te ontwerpen: een stelsel, een samenwerking, een kader, enzovoorts. Ontwerpateliers zijn er om in dat proces te ondersteunen.
Ontwerpprocessen bestaan uit ruwweg drie stappen. De eerste is het in kaart brengen van de mogelijke variatie. Verschillende mogelijke stelsels zullen op allerlei dimensies van elkaar verschillen en meerdere variabelen tezamen bepalen hoe samenwerking eruit kan zien. Een kader kan heel specifiek of juist abstract worden gesteld en van toepassing zijn op het hele veld of slechts een beperkte groep daarbinnen. Het idee van stap één is om tot een opsomming van ontwerpvariabelen te komen.
Het idee van stap twee is om op basis van die ontwerpvariabelen varianten te bouwen. Varianten zijn vergelijkbaar met scenario’s: het zijn schetsen van de verschillende stelsels/samenwerkingen/ kaders die mogelijk zijn op basis van de ontwerpvariabelen. Variant 1 volgt dan bijvoorbeeld uit het kiezen voor ‘helemaal zo’ op de eerste ontwerpvariabele en ‘helemaal zus’ op de tweede; precies andersom kiezen levert variant 2 op.
Het idee van stap drie is om de varianten te onderzoeken op hun werkbaar- en wenselijkheid. De varianten worden systematisch aan de toets der kritiek (zie ook het arrangement Toets der kritiek) onderworpen om zo zicht te krijgen op de voor- en nadelen ervan die zich in de praktijk zouden kunnen voordoen. Nadat die laatste stap is voltooid, ‘is er wat te kiezen’. Het Ontwerpatelier (of: de reeks van Ontwerpateliers) levert verschillende varianten met eigen kenmerken op om zicht te krijgen op de voor- en nadelen ervan die zich in de praktijk zouden kunnen voordoen waartussen nu (politiek) kan worden afgewogen.
Wat het oplevert
Ontwerpateliers helpen gestructureerd met concrete ontwerpvragen aan de slag te gaan en geven daarmee ook handvatten voor de aanpak van toekomstige ontwerpprocessen. Ze bieden (teams van) professionals die voor een ontwerpvraag gesteld staan, inzicht in ontwerpvariabelen, varianten en werkbaar- en wenselijkheid daarvan.
Vormgeving
In Ontwerpateliers doorlopen wij de drie ontwerpstappen samen met (teams van) professionals die voor een ontwerpvraag gesteld staan. Het is daarmee altijd minimaal een reeks van drie sessies van een dagdeel, voor grotere ontwerpvragen of -trajecten is ook een uitgebreidere reeks mogelijk. Wanneer passend en mogelijk kunnen we dit traject creatief ondersteunen door mee te schetsen tijdens de verschillende sessies en zo ook beeldmateriaal op te leveren. Het is ook mogelijk dit traject onderdeel te laten zijn van onderzoek binnen onze Denktank.
Een voorbeeld
Een stelsel voor onderwijs aan nieuwkomers ontwerpen
‘Hoe zou onderwijs aan nieuwkomers, niet-Nederlandse kinderen die nog maar kort in Nederland zijn en de Nederlandse taal nog niet machtig zijn, er in de toekomst uit kunnen zien?’ Dat is de vraag die het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) te beantwoorden had en waarover we ons in een reeks Ontwerpateliers samen hebben gebogen.
We zijn met deze vraag aan de slag gegaan door allereerst onderscheid te maken tussen vragen over het ontwerp van het stelsel aan de ene kant en vragen over de bestemming ervan aan de andere. De eerste waren aan het OCW-nieuwkomersteam; de tweede lieten we aan de politiek.
De volgende deelvraag was op welke variabelen stelsels van onderwijs aan nieuwkomers eigenlijk van elkaar konden verschillen. Nieuwkomersonderwijs kan binnen, of juist buiten het reguliere onderwijs plaatsvinden; het kan er in iedere gemeente of op iedere school anders uit mogen zien, of verplicht overal hetzelfde. Met die ontwerpvariabelen konden we stelselvarianten gaan schetsen: één helemaal ‘binnen’ en met veel ruimte voor het onderwijs om zélf te bepalen wat (en hoe) nieuwkomers te leren; een ander buiten het reguliere onderwijs geplaatst met strakke kaders voor de inhoud ervan; etc. De voor- en nadelen van die varianten hebben we vervolgens samen onderzocht.
De reeks Ontwerpateliers leverde uiteindelijk schetsen op van mogelijke ontwerpen van het stelsel voor onderwijs aan nieuwkomers die we in een essay met als titel ‘Onderweg ontwerpen’ hebben opgeschreven én uitgetekend. Op de vraag waar we mee begonnen waren bleken onderweg en al ontwerpend meerdere antwoorden mogelijk.