De energietransitie is onvermijdelijk, maar verloopt moeizaam. We zitten in een tussenfase, waarin het oude systeem wankelt, maar het nieuwe niet is uitgekristalliseerd. Dit voedt verwarring en onzekerheid. Tegelijkertijd houden ingesleten gewoontes en gevestigde belangen de boel bij elkaar. Alles blijft zoals het is, tot het echt niet langer kan. Het doorbreken hiervan vraagt niet alleen actie, maar ook een mentale reset: weg van de logica van gisteren. Zolang we immers vasthouden aan dit oude denken en de instituties die daarbij horen, blijft de transitie hangen in vertraging en stilstand.
In dit essay presenteren wij een institutioneel perspectief dat het mogelijk maakt om breder naar het energietransitie te kijken en zo te ontdekken waarom verandering moeizaam gaat. Duidelijk wordt dat er verschillende lagen van maatschappelijke verandering bestaan, die onderling verbonden zijn: interacties, ecosystemen, de formele en informele institutionele omgeving en het mens- en wereldbeeld. Het energiesysteem kent een eigen geschiedenis en ontwikkeling, maar het verloop wordt in belangrijke mate bepaalde door de institutionele omgeving en het mens- en wereldbeeld. Ze maken het systeem stabiel en voorspelbaar: je kunt ervan uitgaan dat de dingen morgen nog grotendeels hetzelfde zullen zijn als vandaag. De beddingen liggen vast. Tegelijkertijd wordt duidelijk dat dezelfde institutionele kaders en randen die het systeem stabiel – en in transities dus op de oude plek – houden, door gerichte interventies ook de aangrijpingspunten voor diepere verandering kunnen vormen.
Het gelaagde institutionele perspectief maakt inzichtelijk waarom verandering moeilijk is, maar toont ook aan dat het wel degelijk mogelijk is. Deze brede blik op de energietransitie onderstreept dat we fundamenteel anders moeten doen. Want zonder fundamentele verandering van achterliggende paradigma’s en institutionele kaders blijft het energiesysteem gevangen in oude beddingen en patronen. Dit essay bevat daarnaast ook vijf concrete voorstellen om doelbewust en weloverwogen richting een rechtvaardig, robuust en duurzaam energiesysteem te werken en is niet bedoeld als eindpunt, maar als tussenstap in het denken over de energietransitie.