In veel domeinen van het openbaar bestuur wordt het begrip systeemverantwoordelijkheid gebruikt. Dat was altijd al zo, maar de laatste jaren neemt het gebruik van het begrip toe. Dat gebeurt bovendien voor onderwerpen die vaak omstreden en maatschappelijk zeer relevant zijn, zoals inmiddels bijvoorbeeld de decentralisaties van het sociaal domein en de Wet op de Leefomgeving – en alles wat daaruit volgt. Zo is systeemverantwoordelijkheid een steeds belangrijkere term in ons openbaar bestuur geworden.
Het toegenomen gebruik van het begrip neemt niet weg dat er veel onhelderheid over de betekenis ervan is. Wat is systeemverantwoordelijkheid eigenlijk? Dat is een lastig te beantwoorden vraag. Systeemverantwoordelijkheid komt op waar er sprake is van ambivalentie. Het drukt uit dat we van twee tegenstrijdigheden (de som en de delen) allebei het beste willen hebben. Verantwoordelijkheid is belegd bij het systeem én bij een decentraal bevoegd gezag. Gelijktijdig is systeemverantwoordelijkheid een redundant begrip: er is overlap tussen de verantwoordelijkheid van de één en die van de ander. Het is niet duidelijk waar de verantwoordelijkheid van de een begint en die van de ander eindigt. Wiens verantwoordelijkheid in concrete gevallen het zwaarst weegt is niet duidelijk. In een poging om dit duidelijk te maken, ontrafelen we in dit essay het begrip systeemverantwoordelijkheid en doen we voorstellen voor het productief omgaan met de volgens ons inherente ambivalentie van het begrip.