Een kade die plotseling instort, een bank die onverwacht failliet gaat, een virus dat uitgroeit tot een pandemie of juist momentum voor een gedragen klimaatconvenant of mooie kans op een internationale samenwerking... Het openbaar bestuur wordt continu verrast, in positieve en negatieve zin. Tegelijkertijd gaan aan verrassingen vaak signalen vooraf, want kritische incidenten doen zich maar zelden geheel ongezien en onverwacht voor. Achteraf bezien zijn er altijd indicaties, vermoedens, gevoelens en vroege waarschuwingen voor iets dat later uitgroeit tot een betekenisvol fenomeen. Inzicht in de manier waarop overheidsorganisaties hier beter op kunnen anticiperen is van belang, zodat zij niet verrast worden, maar gerichter, bewuster en strategischer om kunnen gaan met signalen.
Op basis van een uitgebreid literatuuronderzoek in combinatie met een casestudieonderzoek bieden we inzicht in signalen en signaleringsprocessen. We beschouwen de wijze waarop overheden signalen opvangen en waarnemen, interpreteren en betekenis geven, en signalen al dan niet opvolgen, door waarnemingen om te zetten in gerichte en passende handelingen en acties. We reflecteren vervolgens op manieren waarop het strategisch vermogen van overheidsorganisaties te verhogen is, door onzekerheid juist tegemoet te treden, te omarmen, te laten bestaan, de verrassing misschien zelfs uit te lokken en gericht en bewust onzeker te zijn.
Het onderzoek vond plaats in het kader van het interdepartementale kennisprogramma Intelligent Bestuur waarin de ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Economische Zaken en Klimaat, Infrastructuur en Waterstaat, Justitie en Veiligheid, Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Sociale Zaken en Werkgelegenheid participeren.
In het kader van dit onderzoek ontwierpen we een simulatiespel speciaal bedoeld voor Rijksambtenaren, die werken in en rond beleidsopgaven. In het spel kruipen deelnemers in de huid van verschillende stakeholders uit het openbaar bestuur en gaan aan de slag met allerlei dynamieken die zich voordoen rondom de maatschappelijke opgave waaraan ze werken. Doel van het spel is om je bewuster te maken van het eigen handelen, keuzes en beslissingen bij beleidsvorming rond ingewikkelde maatschappelijke opgaven.