Prof. dr. Thomas Schillemans en Marija Aleksovska, Msc, Universiteit Utrecht
Het onderzoek
Nog net voor de coronacrisis hebben 270 toezichthouders deelgenomen aan een online experiment dat gaat over oordeelsvorming door toezichthouders. Het experiment was opgezet in contact met de Inspectieraad, de NSOB en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd. In dit experiment kregen toezichthouders een realistische maar fictieve casus voorgelegd waarin ze tot een oordeel moesten komen onder variabele condities.
Door de coronacrisis konden de resultaten niet worden gepubliceerd op het toezichtfestival. Hierbij volgt een vooraankondiging met een korte impressie van de resultaten. Later dit jaar zullen ze verschijnen in een internationaal wetenschappelijk artikel maar ook in een publicatie voor de praktijk die in het toezicht-onderwijs aan de NSOB en bij de academie voor toezicht kan worden gebruikt.
Wat laat het onderzoek zien? Vijf stellingen
1) Toezichthouders komen vaak in situaties terecht waar ze een oordeel moeten vellen waarbij er meerdere verwachtingen zijn vanuit verschillende belanghebbenden. Die verwachtingen kunnen elkaar tegenspreken. De overgrote meerderheid van de deelnemers aan het onderzoek (90%) herkent dit in het eigen werk of, zo niet, dan toch in dat van collega’s (8,5%).
2) Zowel de meervoudigheid van belanghebbenden als ook de meervoudigheid van “eisen” en “verwachtingen” zet druk op hun oordelen, waarbij de impact van conflicterende eisen duidelijk het sterkst is. Het gaat dus nog meer om de tegenstrijdige verwachtingen dan om de meervoudigheid van belanghebbenden. Wat druk geeft is vooral de vraag hoe bij tegenstrijdige verwachtingen toch een goed besluit kan worden genomen.
3) We hebben onderzocht of de tegenstrijdige eisen uit de omgeving impact hebben op de kwaliteit van hun oordelen. Maar dat zien we niet terug in de resultaten.
4) Wel is het zo dat toezichthouders die moeten oordelen onder tegenstrijdige eisen vanuit verschillende belanghebbenden op een andere manier tot een besluit komen. Zij zullen eerder advies vragen bij collega’s of de casus willen voorleggen aan hun leidinggevende. Dat kan tot doel hebben om feedback te krijgen, de denkkracht van anderen te mobiliseren of ook steun te krijgen en verantwoordelijkheid voor moeilijke beslissingen te delen. Ook lijkt het de urgentie van het te nemen besluit te verhogen en wordt het minder snel uitgesteld.
5) Meer algemeen laat het onderzoek zien dat we veel kunnen leren over en voor de toezichtspraktijk als we inzichten uit gedragswetenschap combineren met bestuurskunde en toezicht. Gedragswetenschappelijk onderzoek laat zien dat het menselijk oordeelsvermogen feilbaar is en mensen gemakkelijk foutjes maken of in eenvoudige valkuilen trappen. Menselijke oordelen worden gemakkelijk beïnvloed door hun omgeving of de situatie. De onderliggende vraag is: welke consequenties hebben dit soort inzichten voor toezichthouders? En hoe kunnen we dit onderzoek en die inzichten gebruiken om de toezichtpraktijk verder te verbeteren?
Onderzoek naar gedrag, toezicht en verantwoording
Zie voor onderzoek naar toezicht en gedragswetenschap bijvoorbeeld dit artikel over oordeelskwaliteit van toezichthouders, dit overzichtsartikel van gedragswetenschappelijke inzichten, dit artikel over biases en toezicht en deze oratie over denkend bestuur. Zie voor het grotere onderzoeksproject de projectwebsite.
In september 2020 zal de 17de editie van het Leeratelier Toezicht en Naleving starten. Het leeratelier Toezicht en Naleving brengt sinds 2003 professionals, die veelal op strategisch niveau werken aan toezichtvraagstukken of die zich als zodanig willen ontwikkelen, de concrete kernvaardigheden voor de ontwikkeling van het toezicht bij. Lees hier meer over het leeratelier.