Het is een ambitieus doel: Nederland volledig circulair in 2050. Allerlei partijen, van Rijksoverheid tot lokale initiatieven, zetten zich in om deze ambitie te realiseren. Zo ook de provincie Zuid-Holland, die zich met het programma Circulair Zuid-Holland als doel stelt een circulaire samenleving te hebben in 2050. De weg naar dit doel bestaat uit een langjarige transitie waarvan het maar de vraag is hoe die zich zal voltrekken en in welke mate het stuurbaar is. In dit onderzoek kijken we naar de wijze waarop de overheid haar rol in het transitieproces invult en de transitie naar een circulaire samenleving probeert te ‘besturen’. Steeds blijft de vraag wat er nodig is om tot de gestelde doelstelling van een Circulair Zuid-Holland in 2050 te komen: wat er nodig is to get there, zowel in de inhoud van de maatregelen, als in het proces en de governance die daarbij passen.
In de verschillende keuzes die die overheden kunnen nemen dienen zich een aantal dilemma’s aan. Zo hebben overheden te kiezen tussen meer vrijwillige of juist verplichtende maatregelen. We zien dat deze dilemma’s zich ook voordoen in de governance van het middenbestuur voor de transitie naar Circulair Zuid-Holland in 2050. In dit essay bespreken we deze dilemma’s aan de hand van drie perspectieven: transitiesturing, overheidsturing en governancestructuur. Door Circulair Zuid-Holland vanuit verschillende aspecten van governance te bezien wordt duidelijk welke richtinggevende keuzes er tot nu toe zijn gemaakt én welke volgende stappen daarbij voor de hand liggen of nodig zijn om de bestaande ambitie te realiseren. Het beeld dat zich in de huidige keuzes opdringt, is dat de structuur, strategie en cultuur en daarmee de governance om tot de transitie naar circulair Zuid-Holland te komen, nogal vrijblijvend, organisch, vanuit de energie werkend is ingericht. Sturing op basis van vrijwilligheid dus. De minder of zelfs helemaal niet gemaakte keuzes zijn juist te kenmerken als meer verplichtend.
Dit onderzoek laat zien dat er sprake is van een dubbel beeld. Het is knap hoe de Provincie Zuid-Holland zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld tot een voorloper op het terrein van circulariteit en hoe deze zich laat zien als inspiratie voor anderen. Maar tegelijkertijd is de conclusie ook dat de manier waarop de transitie tot nu toe plaats had niet voldoende passend of krachtig is voor de volgende versnellende fase. Niet omdat de aanpak niet goed was, maar omdat de volgende fase iets anders vereist. Dat verklaart de titel van ons essay: what got us here, won’t get us there.