In 2023 bestaat het Netwerk Weerbaar Bestuur (NWB) vijf jaar. Het NWB, bestaande uit 28 partners, van departementen tot beroeps- en belangenverenigingen en expertisebureaus, werkt aan het vergroten van de weerbaarheid van decentrale politieke ambtsdragers en ambtelijke organisaties, waar het gaat om intimidatie, bedreiging, agressie en verleiding tot niet-integer gedrag. Dat het noodzakelijk is om te werken aan weerbaarheid van decentrale bestuurders en politici blijkt onder meer uit het feit dat uit een onderzoek uit 2022 naar de ervaringen van een groep respondenten blijkt dat 77% van de burgemeesters, 67% van de wethouders en 45% van de raadsleden te maken gehad zegt te hebben met diverse soorten agressie, variërend van minder ernstig tot (zeer) ernstig. In de vijf jaar dat het NWB opereert is de dreiging eerder toegenomen dan afgenomen.
Het Netwerk zet in op bewustwording, voorlichting, ondersteuning en nazorg. Dat betekent dat mensen die te maken hebben met concrete (be)dreiging voor nazorg en ondersteuning bij het Netwerk terecht kunnen. En daarnaast probeert het NWB ook vanuit voorzorg te werken en zo dreiging te voorkomen. Het Netwerk kan niet voorkomen dat agressie plaatsvindt, maar er wel voor zorgen dat een organisatie weet wat er moet gebeuren als het toch gebeurt.
In het essay Bedreiging en bescherming onderzoeken auteurs Georgina Kuipers, Gert Jan Geertjes, Jessie Samwel, Christiaan van der Kaaij, Rogier van der Wal, Willeke Slingerland en Martijn van der Steen de bijdrage van het NWB aan de terugdringing of beheersing van het fenomeen bedreiging van decentrale politieke ambtsdragers. We doen dit op basis van empirische analyse en gesprekken met 40 betrokkenen, zoals actieve participanten, critical friends, criticasters, maar ook politieke ambtsdragers die onbekend zijn met het Netwerk. We kijken terug naar de afgelopen vijf jaar, ook om de koers en richting voor de komende periode te bepalen. Wat is eigenlijk de aard van de (be)dreiging(en) en hoe is die veranderd en/of wellicht nog in verandering; maar ook, wat is eigenlijk de aard van het soort bescherming en het soort weerbaarheid dat je daartoe wil ontplooien? Wat zien we het NWB daarin doen en welke alternatieve opvattingen zijn hiervoor mogelijk?
Om het werk van het Netwerk Weerbaar Bestuur te kenschetsen gebruiken we de metafoor van een paraplu. Het NWB beschermt tegen regenachtige weersomstandigheden, het scala aan vormen van bedreiging: ondermijning, intimidatie, geweld, vormen van (sociale) onveiligheid. Decentrale politieke ambtsdragers staan onder de paraplu en voelen de bescherming van het Netwerk. Maar een paraplu kan niet alle weersomstandigheden aan, en is niet altijd groot genoeg om degenen die hem vast houden volledig droog te houden.
We concluderen dat het NWB veel goede dingen heeft gedaan, maar dat de dreiging van decentrale politieke ambtsdragers toenemend en bovendien veranderend is. We reiken daarom in het laatste hoofdstuk een aantal keuzes aan voor de komende vijf jaar. Het Netwerk kan alleen zelf, in gezamenlijkheid, besluiten hoe het de komende tijd gaat prioriteren en hoe het zich gaat manifesteren. Kiest het ervoor om in te zoomen op intimidatie of agressie, of zoomt het uit en kijkt het ook naar integriteit, sociale onveiligheid en ongewenste omgangsvormen? Kiest het primair voor bescherming tegen buiten – burgers die intimiderend en agressief overkomen – of (ook) voor bescherming tegen binnen: uitingen van intimidatie en agressie binnen de lokale politiek en bestuur? En richt het zich op het ontwikkelen van praktische instrumenten en handelingsperspectieven, of eerder op de principiële vraag wat we mogen verwachten van onze decentrale politieke ambtsdragers, en hoe we hen via collectieve normen kunnen beschermen? In de keuzes tussen deze polariteiten zal steeds blijken dat veelal geen sprake kan zijn van of, maar sprake moet zijn van en.
Download hier de publicatie.