DEN HAAG - Het openbaar maken van de ’toeslagen-notulen’ van de ministerraad komt steeds dichterbij. Bij drie van de vier regeringspartijen valt te horen dat zij niet zullen dwarsliggen. Tegelijkertijd zijn er ook grote zorgen over wat de consequenties zullen zijn als de aantekeningen op straat komen te liggen.
Bijna de hele oppositie vroeg woensdag om het openbaar maken, na berichtgeving van RTL Nieuws over het achterhouden van informatie over de toeslagenaffaire en het mopperen over CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt. Regeringspartijen VVD, CDA, D66 en CU wilden er toen niet aan. Maar donderdag valt bij drie van die vier partijen te horen dat zij wel open staan voor publicatie van de notulen, die normaal gesproken twintig jaar gesloten. Het zou ongekende transparantie betekenen, want de notulen vallen in de zwaarste categorie van staatsgeheimen.
Tegelijk rijzen er aan het Binnenhof en bij experts vraagtekens over hoe ver transparantie moet gaan. Geheime overleggen horen volgens hoogleraar bestuurskunde Paul Frissen ook bij de politiek: „Je kan het wel openbaar maken”, zegt hij over ministerraad-notulen. „Maar dan weet je één ding: dan worden de besluiten elders genomen.
Of de notulen echt openbaar worden, moet vrijdag in de ministerraad besloten worden. Publicatie van de aantekeningen zou een uniek inkijkje bieden.
„Het is in het belang van de Staat dat bewindspersonen in de ministerraad discreet over tegenstellingen kunnen praten”, legt bijzonder hoogleraar parlementaire geschiedenis Bert van den Braak uit. Hij haalt de aantekeningen van de formatiegesprekken aan, die na ’verkennersgate’ openbaar werden. „Je wilt niet dat iedereen met een formatie kan meekijken. Dat geldt voor de ministerraad nog meer.”
Ook hoogleraar bestuurskunde Paul Frissen wijst erop dat geheim overleg nodig is om politiek te kunnen bedrijven. „Het is vaak een onderhandelingsspel: de een lijdt gezichtverlies, de ander wint. Dat kan alleen functioneren als het geheim gaat. Je kunt het wel openbaar maken, maar dan weet je een ding: dan worden de besluiten elders genomen.” Precies die worsteling valt in Den Haag op ministeries en bij partijen te horen.
Uitbarsting
De politieke spanning lijkt volgende week tot een uitbarsting te komen. De ministerraad moet zich vrijdag buigen over het al dan niet openbaren van de notulen, een week later volgen een brief en een debat.
En ook al klinkt aan het Binnenhof steeds harder dat de notulen best naar buiten mogen, tegelijkertijd zijn er ook zenuwen en ongemak. Want partijen en hun bewindspersonen komen zo onder een onverbiddelijk vergrootglas te liggen.
Het zal, zien bronnen vooruit kijkend naar de formatie, er wellicht wel voor zorgen dat VVD, D66 en CDA nog meer aan elkaar verbonden raken. Tegelijkertijd lopen de formatie en het debat met informateur Herman Tjeenk Willink daarover weer vertraging op. En in het CDA rommelt het weer: meerdere afdelingen vragen de partij om niet meer met Rutte te regeren.
Bijna de hele oppositie vroeg woensdag om het openbaar maken, na berichtgeving van RTL Nieuws over het achterhouden van informatie over de toeslagenaffaire en het mopperen over CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt. Regeringspartijen VVD, CDA, D66 en CU wilden er toen niet aan. Maar donderdag valt bij drie van die vier partijen te horen dat zij wel open staan voor publicatie van de notulen, die normaal gesproken twintig jaar gesloten. Het zou ongekende transparantie betekenen, want de notulen vallen in de zwaarste categorie van staatsgeheimen. Tegelijk rijzen er aan het Binnenhof en bij experts vraagtekens over hoe ver transparantie moet gaan. Geheime overleggen horen volgens hoogleraar bestuurskunde Paul Frissen ook bij de politiek: „Je kan het wel openbaar maken”, zegt hij over ministerraad-notulen. „Maar dan weet je één ding: dan worden de besluiten elders genomen.”
Of de notulen echt openbaar worden, moet vrijdag in de ministerraad besloten worden. Publicatie van de aantekeningen zou een uniek inkijkje bieden. „Het is in het belang van de Staat dat bewindspersonen in de ministerraad discreet over tegenstellingen kunnen praten”, legt bijzonder hoogleraar parlementaire geschiedenis Bert van den Braak uit. Hij haalt de aantekeningen van de formatiegesprekken aan, die na ’verkennersgate’ openbaar werden. „Je wilt niet dat iedereen met een formatie kan meekijken. Dat geldt voor de ministerraad nog meer.” Ook hoogleraar bestuurskunde Paul Frissen wijst erop dat geheim overleg nodig is om politiek te kunnen bedrijven. „Het is vaak een onderhandelingsspel: de een lijdt gezichtverlies, de ander wint. Dat kan alleen functioneren als het geheim gaat. Je kunt het wel openbaar maken, maar dan weet je een ding: dan worden de besluiten elders genomen.” Precies die worsteling valt in Den Haag op ministeries en bij partijen te horen. Kabinet houdt notulen niet voor niets geheim. De politieke spanning lijkt volgende week tot een uitbarsting te komen. De ministerraad moet zich vrijdag buigen over het al dan niet openbaren van de notulen, een week later volgen een brief en een debat. En ook al klinkt aan het Binnenhof steeds harder dat de notulen best naar buiten mogen, tegelijkertijd zijn er ook zenuwen en ongemak. Want partijen en hun bewindspersonen komen zo onder een onverbiddelijk vergrootglas te liggen. Het zal, zien bronnen vooruit kijkend naar de formatie, er wellicht wel voor zorgen dat VVD, D66 en CDA nog meer aan elkaar verbonden raken. Tegelijkertijd lopen de formatie en het debat met informateur Herman Tjeenk Willink daarover weer vertraging op. En in het CDA rommelt het weer: meerdere afdelingen vragen de partij om niet meer met Rutte te regeren.
Dit artikel is verschenen in het De Telegraaf op 23-4-2021 en is geschreven door Leon Brandsema en Inge Lengton