In navolging van de Kinderopvangtoeslagaffaire heeft het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) veel gedaan om processen en werkwijzen rondom signalen en signaleren te professionaliseren, in wat het ministerie zelf ‘het signalenmanagement’ noemt. Dit essay gaat over de inrichting en werking hiervan: aan de hand van een serie gesprekken, een organisatiebreed uitgezette enquête en verschillende focusgroepen hebben wij de inspanningen van SZW onderzocht.
In het essay reflecteren we onder andere op de werking van concrete initiatieven, werkwijzen, processen en structuren en hoe die helpen om signalen op te vangen, er de juiste betekenis aan te geven en op te volgen met passend handelen. We komen tot diverse reflecties en concrete handvatten voor de verdere doorontwikkeling van de signaleringsfunctie binnen het ministerie van SZW, die ook voor andere organisaties waar vergelijkbare vraagstukken spelen relevant zijn.
Onze bevindingen tonen dat signalering over het algemeen belangrijk wordt gevonden door medewerkers en dat er in de dagelijkse praktijk van SZW'ers steeds meer signaleringswerkwijzen verankerd zijn waaraan verschillende in gang gezette initiatieven en processen hebben bijgedragen. Tegelijkertijd zien we ook een aantal spanningen en dilemma's terugkomen. Wij constateren dat er zich binnen de signaleringsaanpak van SZW in ieder geval een aantal 'trade-offs' voordoen tussen bijvoorbeeld centrale coördinatie en bottom-up initiatieven, tussen het goed in beeld krijgen van losstaande signalen enerzijds en trends anderzijds en tussen zelfvertrouwen en zelfoverschatting. Deze tonen hoe ingewikkeld het is om signaleringspraktijken organisatorisch goed in te bedden. Maar het optekenen van spanningen en dilemma's biedt ook perspectief voor versterking.
Aan de hand van een conceptueel denkraam schetsen we hoe het ministerie van SZW de eigen signaleringsaanpak verder kan versterken. We presenteren twee perspectieven die de organisatorische inbedding van signaleringspraktijken op uiteenlopende wijzen bezien, namelijk managerialism en responsiviteit. Eerstgenoemde gaat ervan uit dat organisaties er in hun omgang met signalen goed aan doen om processen strak in te regelen en taken en verantwoordelijkheden concreet te beleggen in de overtuiging dat een stevige organisatiegraad tot meer grip en controle leidt en helpt om beter voorbereid te zijn, terwijl laatstgenoemde pleit voor een meer integrale benadering en responsieve, reactieve houding die rekenschap geeft van het emergente karakter van signalen. We presenteren zogenoemde ‘balanceringsstrategieën’: ideeën en ontwikkelrichtingen waarmee de sterke kanten van beide uiteenlopende perspectieven kunnen samenkomen, zodat verschillende ‘trade-offs’ het hoofd kan worden geboden.